Jak historia zapory w Solinie zmieniła krajobraz Bieszczad?

Budowa zapory wodnej w Solinie radykalnie przekształciła krajobraz Bieszczad, tworząc charakterystyczne „Bieszczadzkie Morze” i zmieniając życie tysięcy mieszkańców regionu. Pierwsza koncepcja powstania tamy sięga początków XX wieku, jednak dopiero w latach 60. udało się zrealizować ten monumentalny projekt. Jak wyglądała historia tej inwestycji i jakie zmiany przyniosła dla lokalnego krajobrazu oraz społeczności?

Od koncepcji do realizacji – historia budowy zapory w Solinie

Pierwsze plany stworzenia zapory wodnej w Bieszczadach pojawiły się już w 1921 roku, tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Niestety, jak wiele ambitnych przedsięwzięć z tamtego okresu, projekt został przerwany przez wybuch II wojny światowej [1]. Dopiero w połowie lat 50. XX wieku powrócono do koncepcji budowy tamy na rzece San. W 1955 roku opracowano nowy projekt, a faktyczne prace budowlane rozpoczęto pięć lat później – w 1960 roku [2][3].

Budowa zapory była jednym z największych przedsięwzięć inżynieryjnych w powojennej Polsce. W pracach uczestniczyło ponad 2 tysiące robotników i inżynierów, którzy przez blisko 9 lat zmagali się z trudnym bieszczadzkim terenem i kapryśną rzeką San [1]. Prace przebiegały etapami – najpierw wykonano fundamenty, a następnie wznoszono masywne betonowe ściany. Ostatecznie prace betoniarskie ukończono w 1968 roku, co pozwoliło na oddanie obiektu do użytku [3].

Koszt całej inwestycji szacuje się na około 1,5 miliarda złotych, co nawet przy uwzględnieniu ówczesnej wartości pieniądza było kwotą ogromną [1]. Warto zaznaczyć, że budowa zapory w Solinie stanowiła w latach 60. jedną z największych i najbardziej prestiżowych inwestycji w Polsce, będąc symbolem powojennej odbudowy i modernizacji kraju.

Powstanie Jeziora Solińskiego – jak zmienił się krajobraz Bieszczad

Najistotniejszą zmianą, jaką wprowadziła zapora w Solinie, było utworzenie Zalewu Solińskiego, nazywanego potocznie „Bieszczadzkim Morzem”. Ten sztuczny zbiornik wodny zajmuje powierzchnię ponad 22 kilometrów kwadratowych i może pomieścić aż 472 miliony metrów sześciennych wody [1]. Jego pojawienie się zmieniło bieszczadzki krajobraz w sposób fundamentalny i nieodwracalny.

Zapora znajduje się na wysokości około 446 metrów nad poziomem morza [1], co pozwoliło na spiętrzenie wód Sanu i utworzenie zbiornika o złożonej linii brzegowej z licznymi zatokami i półwyspami. Dzisiejszy widok na błękitne wody jeziora otoczone zielonymi wzgórzami stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych obrazów Bieszczad, przyciągając rokrocznie tysiące turystów.

Dzięki konstrukcji zapory, składającej się z betonowych filarów podtrzymujących koronę, możliwe stało się kontrolowanie przepływu wody w rzece San [1]. Ma to kluczowe znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej terenów położonych poniżej zapory – zwłaszcza w okresach intensywnych opadów czy wiosennych roztopów. Zapora stanowi więc nie tylko element krajobrazu, ale również infrastrukturę o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa regionu.

Ludzki wymiar zmian – wysiedlenia i zniknięte wioski

Stworzenie tak rozległego zbiornika wodnego wiązało się z ogromnymi kosztami społecznymi. Budowa zapory wymusiła wysiedlenie około 3 tysięcy mieszkańców z terenów, które miały zostać zalane [2][3]. Pod wodami Jeziora Solińskiego zniknęło kilka wiosek: Solina (od której pochodzi nazwa zapory), Teleśnica Sanna, Horodek, Sokole, Chrewt oraz część Wołkowyi [2].

„Myśmy patrzyli i płakali” – tak jeden z mieszkańców wspominał moment rozbiórki lokalnego kościoła, który również musiał ustąpić miejsca wodzie [2]. Dla mieszkańców tych terenów budowa zapory oznaczała utratę domów, gospodarstw, miejsc kultu religijnego i grobów przodków. Wiele rodzin zmuszonych było do przeniesienia się w zupełnie nowe miejsca, co często wiązało się z rozpadem lokalnych społeczności i utratą tożsamości związanej z miejscem zamieszkania.

Oprócz domostw, pod wodą znalazły się również lokalne świątynie, cmentarze i inne obiekty o znaczeniu kulturowym i historycznym [2][3]. Ta nieodwracalna strata części dziedzictwa kulturowego regionu stanowi mniej widoczny, ale równie istotny element przemian, jakie przyniosła budowa zapory w Solinie.

Gospodarcze i energetyczne znaczenie zapory

Zapora w Solinie nie powstała wyłącznie z myślą o ochronie przeciwpowodziowej. Jest ona również jedną z największych budowli hydrotechnicznych w Polsce, służącą jako istotne źródło energii elektrycznej [1]. Elektrownia wodna zintegrowana z zaporą dostarcza czystą, odnawialną energię, co w kontekście współczesnych wyzwań klimatycznych nabiera dodatkowego znaczenia.

Spiętrzenie wód Sanu pozwoliło na kontrolowane zrzucanie wody, co skutecznie zapobiega powodziom na terenach położonych poniżej zapory [1]. System ten stanowi kluczowy element ochrony przeciwpowodziowej w regionie, zmniejszając ryzyko strat materialnych i zagrożenia dla życia mieszkańców podczas wezbrań rzeki.

Budowa zapory wymagała innowacyjnych rozwiązań technicznych i znacznego nakładu pracy [1]. Realizacja tego projektu w trudnych warunkach terenowych była wyzwaniem inżynieryjnym, które przyczyniło się do rozwoju polskiej myśli technicznej w zakresie hydrotechniki. Doświadczenia zdobyte podczas budowy zapory w Solinie zostały później wykorzystane przy realizacji innych obiektów tego typu w Polsce.

Turystyczny boom w Bieszczadach

Pojawienie się Jeziora Solińskiego radykalnie zmieniło charakter turystyki w Bieszczadach. Region, który wcześniej przyciągał głównie miłośników górskich wędrówek, stał się popularnym ośrodkiem sportów wodnych i wypoczynku nad wodą. Wokół jeziora powstały liczne ośrodki wypoczynkowe, pola namiotowe, przystanie i plaże.

Sama zapora również stała się atrakcją turystyczną. Z jej korony rozciąga się malowniczy widok na jezioro i otaczające je wzgórza, co przyciąga tysiące turystów chcących zobaczyć i sfotografować ten charakterystyczny element bieszczadzkiego krajobrazu.

Rozwój infrastruktury turystycznej wpłynął na lokalną gospodarkę, tworząc nowe miejsca pracy i źródła dochodu dla mieszkańców regionu. Paradoksalnie, wysiedlenie części ludności i zalanie ich wiosek stworzyło podstawy dla rozwoju ekonomicznego pozostałych miejscowości położonych wokół nowo utworzonego jeziora.

Przyrodnicze konsekwencje budowy zapory

Stworzenie tak dużego sztucznego zbiornika wodnego nie pozostało bez wpływu na lokalny ekosystem. Zapora przerwała naturalną ciągłość rzeki San, zmieniając warunki życia dla wielu gatunków ryb i innych organizmów wodnych. Jednocześnie jednak, nowe środowisko jeziorne stworzyło siedliska dla gatunków, które wcześniej nie występowały w tym regionie.

Warto zauważyć, że zapora jest ściśle związana z ochroną przed erozją w regionie Bieszczadów [1]. Stabilizując poziom wody i kontrolując jej przepływ, przyczynia się do zmniejszenia procesów erozyjnych na brzegach rzeki San poniżej zbiornika.

Z biegiem lat Jezioro Solińskie zintegrowało się z bieszczadzkim krajobrazem, tworząc nowy, charakterystyczny element tego regionu. Mimo sztucznego pochodzenia, jest ono obecnie postrzegane jako nieodłączna część bieszczadzkiej przyrody i krajobrazu.

Współczesne znaczenie zapory w Solinie

Po 55 latach od ukończenia budowy, zapora w Solinie nadal pełni swoje podstawowe funkcje: chroni przed powodziami, produkuje energię elektryczną i reguluje przepływ Sanu [3]. Jej znaczenie gospodarcze i infrastrukturalne pozostaje niepodważalne.

Jednocześnie, wraz z upływem czasu, zmieniła się społeczna percepcja zapory i związanych z nią przemian. Dla młodszych pokoleń Jezioro Solińskie jest naturalnym elementem bieszczadzkiego krajobrazu, a historia zatopionych wsi i wysiedlonych mieszkańców staje się coraz bardziej odległą przeszłością.

Niemniej jednak, zarówno zapora, jak i utworzone dzięki niej jezioro, stanowią namacalny przykład tego, jak działalność człowieka może trwale i fundamentalnie przekształcić naturalny krajobraz. Historia zapory w Solinie przypomina nam o złożoności i niejednoznaczności tzw. „wielkich inwestycji” – z jednej strony przynoszących korzyści gospodarcze i infrastrukturalne, z drugiej zaś wiążących się z niepowetowanymi stratami w wymiarze społecznym, kulturowym i przyrodniczym.

Podsumowanie – trwałe zmiany w krajobrazie Bieszczad

Historia zapory w Solinie to opowieść o monumentalnej inżynieryjnej inwestycji, która na zawsze zmieniła oblicze Bieszczad. Budowa zapory przekształciła dzikie górskie tereny, tworząc nowy element krajobrazu w postaci rozległego jeziora. Przyniosła korzyści w postaci ochrony przeciwpowodziowej, produkcji energii i rozwoju turystyki, ale jednocześnie wiązała się z wysiedleniem tysięcy ludzi i zatopieniem ich domów, gospodarstw i świątyń.

Dzisiaj, patrząc na błękitne wody Jeziora Solińskiego otoczone zielonymi wzgórzami, łatwo zapomnieć o społecznych kosztach tej przemiany. Historia zapory przypomina nam jednak, że każda znacząca ingerencja człowieka w krajobraz ma swoją cenę – nie tylko finansową, ale również ludzką i kulturową.

Zapora w Solinie stała się symbolem powojennej modernizacji Polski, przykładem triumfu inżynierii nad naturą, ale też lekcją o złożonych konsekwencjach wielkich projektów infrastrukturalnych. Jej historia pokazuje, jak głęboko i trwale możemy zmieniać otaczający nas świat, tworząc nowe krajobrazy, które z czasem stają się integralną częścią naszego postrzegania danego regionu.

Źródła:
[1] https://www.national-geographic.pl/traveler/kierunki/zapora-w-solinie-ciekawostki/
[2] https://wbieszczady.pl/bieszczadzkie-dzieje/w-czasie-rozbiorki-kosciola-zerwala-sie-burza-mysmy-patrzyli-i-plakali-budowa-zapory-w-solinie-wiazala-sie-z-wysiedleniami-i-wyburzeniami-domostw-czy-swiatyn/Uldn0upvwEjFNpRYifjU
[3] https://wbieszczady.pl/jezioro-solinskie-i-okolice/zapora-wodna-w-solinie-ma-juz-55-lat-w-latach-szescdziesiatych-byla-to-jedna-z-najwiekszych-inwestycji-w-polsce-zdjecia-archiwalne/TuwK7fK7pAMleaGaGkPk